Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych jest podstawowym prawem każdej osoby, która zwraca się po pomoc do podmiotów lub osób udzielających świadczeń zdrowotnych.
Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych jest prawem złożonym, tzn. składają się na niego następujące uprawnienia pacjenta.
- Przede wszystkim każdy pacjent jest uprawniony do otrzymania świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Oznacza to, że na personelu medycznym, który opiekuje się pacjentem w szpitalu, ciąży obowiązek, nałożony prawem, wykonywania każdej procedury oraz zabiegu zgodnie z ogólnie przyjętymi w medycynie zasadami, określanymi czasami jako zasady sztuki lekarskiej. Postępowanie wbrew tym zasadom, czyli postępowanie sprzeczne ze sztuką lekarską (błędy w sztuce lekarskiej), jest niezgodne z ustawowym obowiązkiem wyrażonym w prawie pacjenta do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Niewątpliwie, w wielu przypadkach trudno jest stwierdzić, czy doszło do naruszenia tego prawa. Do wykazania jego naruszenia konieczne jest bowiem przygotowanie medyczne, które pozwala na określenie wymagań aktualnej wiedzy medycznej w danym konkretnym przypadku klinicznym. Dodatkowo, pozwala ono na wskazanie, jakie konkretnie czynności podjęte przez osoby udzielające świadczeń zdrowotnych (lub jakie zaniechania) były sprzeczne z tymi wymaganiami (tj. były niezgodne ze sztuką lekarską, stanowiły błąd medyczny). W niektórych przypadkach naruszenie tego prawa jest jednak oczywiste nawet dla laika (np. w przypadku usunięcia podczas operacji chirurgicznej zdrowego narządu). W wielu sytuacjach naruszenie tego prawa zostaje wykryte przez pacjenta dopiero na dalszych etapach leczenia, np. dzięki poradom lub opiniom kolejnych lekarzy.
- Pacjent ma również prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością. Oznacza to, że personel medyczny powinien prowadzić leczenie każdego pacjenta skrupulatnie i wnikliwie. Niestety zgłaszając się do szpitala, przychodni lub gabinetu prywatnego czasami można stwierdzić, że leczenie jest prowadzone niedbale (np. lekarz nie poświęca odpowiedniego czasu na wysłuchanie historii choroby pacjenta lub pomija osobiste zbadanie pacjenta, opierając swoją opinię o stanie pacjenta, a także jego dalsze leczenie, na wcześniejszych zapisach w historii choroby wpisanych przez innych lekarzy lub jedynie na badaniach laboratoryjnych). W niektórych przypadkach taka niedbałość ze strony personelu medycznego (brak zachowania należytej staranności) może doprowadzić do poważnych konsekwencji dla zdrowia pacjenta. Oczywiście w takiej sytuacji pacjent może dochodzić odszkodowania, zadośćuczynienia pieniężnego oraz renty za utratę zdrowia powstałą na skutek braku należytej staranności ze strony osób i podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych.
- Oprócz tego, że leczenie powinno być prowadzone przez personel medyczny z należytą starannością, dodatkowo powinno ono odbywa się również w warunkach odpowiadających określonym wymaganiom fachowym i sanitarnym. Przykładem naruszenia wymagań fachowych może być sytuacja, w której lekarz przeprowadza zabieg operacyjny, który znacznie przekracza jego kompetencje zawodowe, mimo że istnieje możliwość skorzystania z pomocy odpowiedniego lekarza specjalisty. Przykładem postępowania niezgodnego z wymaganiami sanitarnymi może być doprowadzenie do zakażenia szpitalnego (np. zakażenia WZW B lub C).
- Dodatkowo, zgodnie z prawem, w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych osoby wykonujące zawód medyczny powinny kierować się zasadami etyki zawodowej określonymi przez właściwe samorządy zawodów medycznych (tzn. lekarze mają obowiązek postępować zgodnie z przepisami Kodeksu Etyki Lekarskiej).
- Pacjentowi przysługuje również prawo, w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych, do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych, procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń.
- Każdy pacjent, w sytuacji gdy ma uzasadnioną obawę co do prawidłowości oceny jego stanu przez lekarza lub pielęgniarkę (położną) ma prawo żądać, aby udzielający mu świadczeń zdrowotnych lekarz zasięgnął opinii innego lekarza lub zwołał konsylium lekarskie lub pielęgniarka (położna) zasięgnęła opinii innej pielęgniarki (położnej). Jednakże prawo to jest ograniczone. Mianowicie lekarz, pielęgniarka, położna mogą odmówić zwołania konsylium lekarskiego lub zasięgnięcia opinii innego personelu medycznego, jeżeli uznają, że żądanie pacjenta jest bezzasadne.
- W dwóch przypadkach pacjent na prawo do natychmiastowego uzyskania świadczeń zdrowotnych:
- w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia. Na przykład, gdy u osoby doszło do rozległego urazu, w wyniku którego powstała rana, która intensywnie krwawi.
- w przypadku porodu pacjentka ma prawo do uzyskania świadczeń zdrowotnych związanych z porodem.